مناسبت ها
اطلاعیه ها
گزارش ها و بازدیدهای علمی
اخلاق در زندگی اجتماعی
اختیاری بودن اجتماعی زیستن:
پرسش:
آیا اجتماعی زیستن در برابر گوشه گیری و مردم گریزی از نظر اسلام دارای ارزش اخلاقی و امری پسندیده است؟
در بخش اخلاق اجتماعی، كه در آن ارزش های اخلاقی در حوزه رابطه انسان با انسان های دیگر بررسی می شود، نخستین مسأله ارزیابی اخلاقی نفس اجتماعی زیستن در برابر گوشه گیری و مردم گریزی است.
پاسخ: ابتدا باید ببینیم كه آیا انسان مجبور است كه در جامعه زندگی كند، یا آنكه با اختیار و انتخاب حیات اجتماعی را بر می گزیند؛ زیرا اگر انسان چاره ای جز اجتماعی زیستن نداشته باشد، طبعا از قلمرو اخلاق نیز خارج خواهد بود.
گروهی از دانشمندان بر این باورند كه اجتماعی زیستن یك امر جبری است و زندگی اجتماعی برای انسان یك ضرورت طبیعی است.برخی نیز تا آن جا پیش رفته اند كه اساسا وجود فرد را به مانند سلولی در پیكر اجتماع می بینند.
این نظریه با مبانی بینش اسلامی ناسازگار است.زندگی كردن اجتماعی برای هر فرد اختیاری است و هر فرد یك موجود مستقلی است، روح مستقلی دارد، اراده دارد، فكر دارد، شناخت دارد و می تواند زندگی خودش را با افرادی پیوند دهد و یا بگسلد،[1] بنابر این جمعی زیستن ارادی و اختیاری است نه جبری و ضروری.
عوامل رویكرد به حیات اجتماعی
ارزش اخلاقی اجتماعی زیستن یا گوشه گیری و اعتزال بسته به عواملی است كه موجب رویكرد انسان به حیات اجتماعی یا انزوا طلبی می شود. به دیگر سخن، این دو شیوه زیستن به خودی خود و با قطع نظر از عوامل و انگیزه های آن، به لحاظ اخلاقی خنثا است و مفاهیم خوب یا بد، بدان راه ندارد.
عواملی كه موجب اجتماعی زیستن می شوند عبارتند از:
الف: غریزه جنسی؛ این غریزه موجب می گردد هر فردی به جنس مخالف تمایل یافته به او نزدیك شود و با وی معاشرت كرده زندگی اش را با او پیوند دهد هسته خانواده كه اساس زندگی اجتماعی انسان را تشكیل می دهد از همین جا شكل می گیرد.
ب: عواطف انسان؛ انسان بالطبع مایل است به دیگر انسان ها نزدیك شده با آنان انس بگیرد.
ج: خرد انسان؛ مهم ترین عامل رویكرد انسان به حیات اجتماعی آن است كه انسان با عقل خویش در می یابد كه بر آوردن نیازمندی هایش، اعم از مادی و معنوی، بدون كمك و همیاری دیگران مسیر نیست.از این رو، عقل حكم می كند كه فرد باید با دیگران معاشرت كرده زندگی خود را با آنان بپیوندد.
ارزش های اخلاقی در حیات اجتماعی
ارزش گذاری درباره اجتماعی زیستن تابع عوامل و انگیزه هایی است كه انسان را به برگزیدن این شیوه زندگی بر می انگیزاند.مشوق برخی، تنها برآوردن نیازهای مادی و دستیابی به رفاه هر چه بیشتر است و برخی به تكامل معنوی خویش می اندیشند و رویكردشان به اجتماع از آن رو است كه می دانند بسیاری از فضایل انسانی در اجتماع به فعلیت می رسد.از این رو است كه تعیین ارزش اخلاقی نفس زندگی اجتماعی چندان آسان نیست و باید تأثیر عوامل و انگیزه های گوناگونی در آن را بررسی نمود و در این زمینه مهم ترین عامل ارزش گذاری نیت و انگیزه انسان است.
حاصل آن كه نه می توان گفت اجتماعی زیستن به هر شكل و در هر شرایطی مطلوب و دارای ارزش مثبت است، و نه می توان گفت اعتزال و گریز از دیگران همیشه و در همه شرایط پسندیده است. هر یك از این دو در شرایط خاص خود، مرغوبیت می یابد.قرآن كریم در سه مورد كناره گیری از اجتماع را به دلیل شرایط خاصی كه وجود داشته است ستوده است: یكی در داستان اصحاب كهف كه گروهی از جوانان با ایمان از اجتماع فاسد زمان خود كناره گرفتند و به غاری پناه آوردند.[2]
دیگری در داستان حضرت ابراهیم علیه السلام است كه از جامعه شرك آلود نمرودی گریخت [3] و سومی در گزارش رهبانیت اصحاب حضرت عیسی. [4]
بنابراین ممكن است گوشه گیری در شرایط خاصی برای فرد یا گروهی مطلوب باشد، و همین امر نشان می دهد كه اجتماع از آن جهت كه اجتماع است، ارزش مطلق ندارد. آنچه ارزش مثبت دارد هم زیستی افراد و گروه های خاصی بر اساسی خاص و با انگیزه ای خاص است. از این رو است كه قرآن كریم به همان اندازه كه به محبت كردن مردم به یكدیگر اهمیت می دهد، تبری از برخی از انسان ها را نیز مهم شمرده است، و به همان اندازه كه درباره صلح و اصلاح سخن می گوید، جنگ و جهاد را نیز توصیه كرده است، آری؛ برای حفظ یك زندگی اجتماعی مطلوب باید از برخی دیگر از اجتماع ها برید: «قطعا برای شما در (پیروی از) ابراهیم و كسانی كه با اویند سرمشقی نیكو است؛ آنگاه كه به قوم خود گفتند: ما از شما و از آنچه به جای خدا می پرستید بیزاریم، به شما كفر می ورزیم و میان ما و شما دشمنی و كینه همیشگی پدیدار شده تا وقتی كه فقط به خدا ایمان آورید».[5]
نقش عامل عقلانی در ارزش یابی
در ارزیابی كارها، چه فردی و چه اجتماعی، بیش از هر چه باید روی عامل عقلانی تكیه كرد .میل های طبیعی و عواطف، هر چند در تشكیل زندگی اجتماعی دخالت دارند، ولی ارزش اخلاقی بستگی به عامل عقلانی دارد.عامل عقلانی در این جا آن است كه دستیابی انسان به مطلوب های مادی و معنویش در گرو زندگی اجتماعی است. در زندگی فردی نه قادر به تأمین مصالح مادی انسان است و نه مصالح معنوی او.از این رو، زندگی اجتماعی به حكم عقل مطلوب است.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . برای پژوهش بیشتر در این باره نگاه كنید به: مصباح، محمد تقی، جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن، صص 111 .23
[2] . و اذا اعتزلتموهم و ما یعبدون الا الله فأوا الی الكهف ینشر لكم ربكم من رحمته و یهیی ء لكم من امركم مرفقا، و چون از آنها و آنچه جز خدا می پرستند كناره گرفتید، پس به غار پناه جویید، تا پروردگارتان از رحمت خود بر شما بگستراند و برای شما در كارتان گشایشی فراهم سازد. (سوره كهف، آیه 16)
[3] . فلما اعتزلهم و ما یعبدون من دون الله وهبنا له اسحاق و یعقوب و كلا جعلنا نبیا، پس چون از آنها و از آنچه به جای خدا می پرستیدند كناره گرفت، اسحاق و یعقوب را به او عطا كردیم و همه را پیامبر گردانیدیم. (سوره مریم، آیه 49)
[4] . و جعلنا فی قلوب الذین اتبعوه رأفه و رحمه و رهبانیه ابتدعوها ما كتبناها علیهم الا ابتغاء رضوان الله ؛ و در دل های كسانی كه از او پیروی كردند رأفت و رحمت نهادیم و گوشه گیری كه از پیش خود ساختند، ما آن را بر آنان ننوشتیم، مگر برای آن كه خشنودی خدا را كسب كنند. (سوره حدید، آیه 27)
[5] . قد كانت لكم أسوه حسنه فی ابراهیم و الذین معه اذ قالوا لقومهم أنا برءاؤا منكم و مما تعبدون من دون الله كفرنا بكم و بدا بیننا و بینكم العداوه و البغضاء ابدا حتی تؤمنوا بالله وحده . (سوره ممتحنه، آیه 4)
شکیبا باشید...
اطلاعیه سال تحصیلی 1405-1404